Yr Alarch by John Harding (good books for high schoolers txt) 📕

Clywais gar yn cyrraedd tu allan ar y graean, a chlepiwyd y drws. Camre yn y gyntedd, a’r colfachau yn gwichio drachefn. Cerddodd dyn a gwraig ieuanc i sedd ar y dde. Canodd y gloch yn y twred; hanner dydd. Aeth offeiriad i mewn drwy ddrws ar chwith y gangell. Dyn tal a gwallt llwyd oedd ef, a wisgai ystola ddu a gwenwisg. Aeth i’w sedd ger y ddesg ddarllen, a chychwynnodd yr oedfa. Roedd y gweinidog yn rhannol yn y cysgodau. A doeddwn i ddim yn gallu gweld mynegiant ei wyneb. Anodd oedd hi hefyd glywed ei eiriau i gyd, oherwydd codi a disgyn ei lais. Ond roedd y brawddegau yn ddymunol i’m clustiau, a daeth rhai cymalau clir gyda nerth a gwres:

«Y llinynnau a syrthiodd i mi mewn lleoedd hyfryd: ie y mae i mi etifeddiaeth deg...»

Meddyliais nad fi oedd wedi dewis fy llinyn y diwrnod hwnnw, a dichon bod bwriad da ym mhopeth a ddigwyddasai hyd yna! Ond, fe ryfeddwn i eto. Pam doeddwn i ddim wedi cael newydd oddi wrth Madlen; a ble roedd hi?

Yn yr un eiliad trois fy ngolwg i du aswy corff yr eglwys; a rhois fy nghalon lam yn fy mynwes. Doeddwn dim wedi sylwi ar berson oedd yn eistedd ar flaen y chwith. Ond disgleiriodd pelydr haul ar ben dynes: ar wallt euraidd. A gwelais Madlen!
Trawais f’amrant a sylweddoli ar unwaith nad Madlen mohoni. Wrth edrych eto deallais nad oedd y wraig yn ieuanc chwaith. Yn wir, roedd hi heb unrhyw debygrwydd i’m cariad! Rhedodd meddyliau am Madlen drwy fy mhen, a rhyfeddais sut yr oedd hi bellach mor bwysig, mor anhepgor i’m bywyd. Sut oeddwn i wedi bod yn gallu byw heb fod yn agosach ati hyd yn hyn? Fe darddodd ffynnon o serch a hiraeth ynof i, a theimlais angen ei chysuro a’i hamddiffyn. Dan angofio’r gwasanaeth a oedd yn parhau, llithrais i’m penliniau. Am y tro cyntaf yn fy mywyd, meddyliais am weddio amdani, ond ni wyddwn sut!

Teimlais y ffaith fy mod ar lwybr wedi ei baratoi rhywsut amdanaf, ac edrychais gyda syndod arnaf fy hunan yn penlinio mewn eglwys. Cymerais gipolwg i lawr ar fy mhenliniau ar yr hesor. Ac yn yr un eiliad sylwais fel yr oedd bas y sedd yn fy mlaen yn sefyll ar feddfaen, ac yn cuddio rhan ohono. Yn ystod atgyweiriad yr adeilad yn yr oes fictoriaidd, gosodwyd seddau pinwydd staeniedig ar draws y beddau hynafol ym mhalmant yr eglwys. Llech o’r ail ganrif ar bymtheg oedd hon; a darllenais arni ran weladwy yr arysgrifen:

‘Amaethwr y Plwyf hwn a Magdalen ei Wraig yr hon a fu farw y seithfed o Fehefin 1671’

Seiniodd y geiriau yn fy mhen fel pe byddai rhywun cyfagos yn eu dweud i mi:
‘Madlen ei wraig. Madlen dy wraig’!
Nid arhosais i ddiwedd y wasanaeth, ond euthum allan i oleuni’r prynhawn. Euthum ar hyd y llwybr rhwng y beddfeini i’r llidiart a thoad a throi i edrych ar yr hysbysfwrdd: ‘Eglwys Sant Sior’. Dechreuais i gerdded ar hyd y lon, heb fwriad, a’m pen yn llawn o ddryswch. Fe ymddangosodd y wlad, y coed, yr haul a phopeth o gwmpas fel pe bai’n amneidio at ddyfodol o foddhad. Ar ol llai na hanner milltir, cyrhaeddais ychydig o dai wrth y lon a thafarn yn y canol. Euthum i mewn i’r dafarn, archebu brechdan a diod wrth y bar, a mynd i ystafell yn y cefn a edrychai ar yr ardd. Roedd y teimlad o ddaioni yn parhau, ac ymlaciais mewn cadair mewn cornel wrth y ffenestr.

Ar ol rhyw bymtheng munud fe chwalwyd fy nistawrwydd gan dorf o bobl ieuainc yn dod i mewn. Adnabum ar unwaith un ohonynt. Dyn a oedd wedi gweithio mewn banc yn agos i mi yn y Ddinas cyn i mi fynd i’r cwmni ym Mhorthladd Canaria. Fe gyrddais ag ef weithiau mewn gwindy ger y Gyfnewidfa Frenhinol. Tom Edwards; dyn croch, amrwd ei foesau, cynhyrfus. Roedd ef wedi mynd yn dewach, a chochach ei wyneb, ers y tro diwethaf y gwelais ef: nid amser maith cynt. Roedd ei gariad gyda fe: Ninette, dynes aflednais dros-ben, bargyfreithwraig helaeth ei chyflog.

Roedd Edward a rhai eraill a weithiai yn y Ddinas wedi treulio’r bore yn saethu peintbeli ar faes rhyw fferm yn agos. Roedd eu sgwrs yn swnllyd ac yn llawn o dwptra a rhegi diamcan. Roeddent wedi gadael eu dau gar mawr trawsyriad-pedair- olwyn o flaen y dafarn.

Roedd gwraig ieuanc yn y grwp hefyd yr oeddwn wedi’i gweld rhywbryd mewn cyfarfod busnes neu barti i bobl y Ddinas. Daeth hi i eistedd wrth fy ochr a siarad gyda fi, ond doedd gennyf ddiddordeb yn ei sgwrs wag a diflas. Prynodd hi lasiad o gwrw i mi a cheisiodd fod yn ddeniadol. Ond daeth hi, a’r lleill hefyd, i’m golygon yn fwyfwy annymunol: hyll, ynfyd, ffiaidd. Eithr roedd llun o Madlen yn dal yn fy meddwl. A doeddwn i ddim yn gwrando ar ddim yr oeddent yn son amdano, ond yn ei dychmygu hi yn gwenu arnaf. Ac yna, canodd fy ffon symudol: dyna gyfle i ddianc. Myngialais rai geiriau o ymddiheuriad, ac euthum allan i’r ardd.

Fe glywyd llais annisgwyl. «Ric yma. Rw i’n siarad o’r swyddfa.» «Ric?» Roeddwn yn gobeithio am gael clywed Madlen. «Pam wyt ti ar waith ar y Sul? Beth sy’n digwydd?» «Wyt ti ddim wedi clywed y newyddion? Mae’r cwmni i gyd wedi methu! Mwyafrif o fuddsoddion y Gronfa wedi dod yn ddi-werth dros nos! Yr holl echwynwyr yn gofyn am eu harian; a’r banciau yn gwrthod yn hollol roi benthyg. Dyma ddiwedd y Ddinas! Yn sicr, dim swydd yfory. Rwy i’n mynd i golli popeth: y fflat, y ty gwyliau ym Mhrofens, fy mlwydd-dal. Y cwbl: arswydus!» «Wyt ti wedi derbyn newyddion oddi wrth Madlen?» «Beth? Madlen! Beth fyddai hi’n gwneud amdanon ni?» «Wel, dim gair oddi wrthi ers dydd Iau, a rw i am siarad a hi. Roeddwn i’n meddwl...» Clywais Ric yn rhegi cyn terfynu’r sgwrs.

Trois at ddrws y dafarn, ond penderfynu nad awn i yn ol i mewn, a gadael yr ardd drwy lidiart ochr. Euthum tua’r dref drwy’r wlad, yn ystyried Madlen, yr alarch, fy mreuddwydion a’r dyfodol addawol. Ar y prynhawn hwnnw doedd cyfundrefn gyllidol a bancio ddim yn bwysig i mi; rhagorai’r olygfa ac ymdeimlad o heddwch arnynt i gyd.

Y noson honno, noddfa heddychlon oedd y cwch a chysgais yn dawel. Ni freuddwydais ond un tro cyn deffro. Gwelais oleuni yn gloywi ar ddwr yr afon, a throi a gweld fy alarch fel y disgwylwn. Roedd yn nofio yn gyfagos at y cwch. Cefais y sicrwydd bod yr aderyn yn fwy caruaidd ac yn gofalu amdanaf yn well nag arfer. Edychais arno a chlywed y gair ‘cariad’. Edrych unwaith eto, a nid yr alarch yr oeddwn yn ei weld ond Madlen, a hithau yn gwenu arnaf ac yn sibrwd yr un gair.

Torrwyd y freuddwyd hyfryd gan fy ffon a oedd yn canu. Cymerais gipolwg ar fy wats: chwech o’r gloch. Ai dyna Ric yn ol?
Atebais «Helo.» Ond clywais, nid Ric, ond llais, melys, cerddorol, hudol; Madlen! «Cariad! Madlen! Ble rwyt ti?» «Ym Mrwsel. Rw i’n mynd i’r maes awyr mewn tacsi ar hyn o bryd.» «Ond Madlen. Ble rwyt ti wedi bod? A pham dwyt ti ddim wedi ateb fy ngalwadau a negesau?» «Paid a gofyn nawr. Fe fydda i’n esbonio popeth pan wela i di. Wyt ti’n gallu dod i’r maes awyr: Maes Awyr Dinesig?» «Yn iawn. Fe fydda i’n gadael ar unwaith. Rw i’n awyddus i’th weld yn fuan.» «A minnau hefyd i’th weld di.»

Rhuthrais nerth fy nhraed o’rcwch, ar draws y cei, i’r swyddfa dacsys ger neuadd y dref. Yn ffodus, roedd tacsi yn aros yn y stryd yn barod, y gyrrwr yn sefyll ar y palmant yn smygu. «Allwch chi fynd a fi i’r Maes Awyr Dinesig? Dyw e ddim yn rhy bell?»
«Dim trafferth,» atebodd ef. «Dewch i mewn.» I ffwrdd i’r Ddinas. Gyrrodd y dyn yn gyflym, ond yn ddiogel. Roedd y ffyrdd yn glir o drafnidiaeth ar y dechrau; ac mewn ychydig o amser cydiodd y ffordd o’r dref a’r draffordd i’r Brifddinas. Roedd yna rhesi o loriau estron oedd wedi dod o’r hafan ar ol croesi’r Culfor o’r Cyfandir, ond aeth y tacsi fel saeth. Yn fuan, gwelais yn y pellter tyrau canolfan ariannol y Brifddinas. Nawr roeddwn yn eu gweld a diddordeb newydd a sylwi, ynghanol clwstwr o adeiladau mawr newydd, ar dwr uchel Porthladd Canaria a’i oleuni yn fflachio fel goleudy yn fy arwain yn ol at Madlen, a hefyd - roeddwn newydd ddechrau teimlo- ataf fy hunan!

Cyraeddasom y maes awyr mewn amser da. Ond rhuthrais i’r dderbynfa gan ofni methu fy nghyfarfod gyda Madlen. Cyrhaeddais yn fore, ac roedd rhaid i mi aros am ryw ysbaid. Roedd fy nghalon yn curo yn gyflym. Ni allwn sefyll yn llonydd, ac euthum i fyny i gaffe lle roedd ffenestr a edrychai ar y lanfa. Prynais gwpanaid o goffi, ond roeddwn rhy ddiamynedd i’w yfed. Syllwn ar hyd y lanfa ac i fyny i’r wybren yn chwilio arwydd ei bod hi’n cyrraedd. Roedd cymylau yn cuddio’r haul; ac ni welais ond haid o adar yn codi o ddwr yr hen ddociau wrth ymyl y lanfa. Tybiais fod fy alarch fy hunan yn un ohonynt. Yna ymddangosodd yr haul, a gwenodd yr wybren gyda goleuni euraidd. O hirbell gwelais frycheuyn yn dod ataf, ac yn fuan deallais fod yna awyren yn hedfan allan o ganol y disgleirdeb.
Ni bu llawer o eiriau yn angenrheidiol pan gymerais Madlen yn fy mreichiau. Cofleidasom ein gilydd am funudau, ac yna ein dau yn sibrwd yn swil, ac ar yr un pryd, «Rwy i’n dy garu di».

Doedd hi ddim am siarad nac esbonio rhagor bryd hynny. «Gadewch i ni fynd i’r hen gyrchfa: y lle cynta’», meddai hi. Roeddwn i’n meddwl am yr un peth: y llwybr ar lan yr afon yng ngorllewin y ddinas, lle roedden ni’n arfer rhodio ar ein ennau ein hunain ac yn cael y sgyrsiau gorau gyda’n gilydd. Gadawsom y maes awyr gyda theimlad o ryddhad: o ddrws ar agor i fywyd newydd, anturus. Siaradsom gyda gwenau, a llygaid gloyw, gan gerdded law yn llaw ac yn eu gwasgu yn aml: y ddau yn ymddwyn fel cariadon yn eu harddegau! Roedd gorsaf y rheilffordd drefol gerllaw. Mewn amser byr, dyna ni mewn tren bach ar gledrau dyrchafedig yn mynd drwy faestrefi olddiwydiannol dwyrain y brifddinas, a heibio i Borthladd Canaria yn y pellter, a’i ardal yn disgleirio a’i chamaddewidion ariannol. Wedyn, newid i linell danddaearol, ac ymlaen i’r rhodfa hyfryd ar lan yr afon, ddeuddeng milltir o’r maes awyr.

Roedd y bore’n deg, a’r heulwen ar ddyfroedd eang yr afon oedd yn llawn oherwydd y llanw uchel. Gwelid adeiladau a choed y lan gyferbyn yn isel yn y pellter. Roedd cychod clybiau rhwyfo yn ymarfer ar y dwr, a gwylanod yn hedfan uwchben. Dewisasom y cyfeiriad heb sgwrs amdano. Roedd y llwybr yn gyfarwydd i ni dau. Dan resi o blanwydd a derw oedd yn cysgodi’r rhodfa, roedd beicwyr yn tramwyo, a rhedwyr ymarferiad, pobl gyda chwn, plant, a rhieni yn gwthio cerbydau babanod. Gyda’r afon i’r dde, a meysydd chwaraeon i’r aswy, ymlwybrasom heb ruthro a heb lawer o sgwrs.

Ar ol hanner awr o gerdded, cyraeddasom gaffe ar ochr y llwybr, ac eistedd wrth fwrdd y tu allan. Roedden ni’n wynebu’n gilydd dros y bwrdd ac yn cydio dwylo yn y canol. Ni chymhellais Madlen i siarad. Roeddwn yn gwybod ei bod am esbonio’r cwbl i mi. Roedd ei hwyneb yn ddisglair, ond gyda thipyn o nerfusrwydd. Aeth ei golwg yn ddifrifol, a dechreuodd siarad yn araf ac yn dawel, gan edrych i lawr ar ein dwylo.
«Ti’n gwbod roeddwn i am gwrdd a thi heddi, ond wyt ti?» «Wrth gwrs.» «Ac mae’r rheswm pam doeddwn i