Yr Alarch by John Harding (good books for high schoolers txt) 📕

Yr Alarch

gan John Harding


Cyrhaeddais y dref fach yn hwyr. Y tren olaf, bron yn wag, a ddaeth a mi o’r brifddinas, a phan ddisgynnais o’r tren ar orsaf olaf ond dwy y llinell, ni welais ond un person arall: gwraig ieuanc yn gadael y llwyfan a diflannu’n syth i mewn i’r cysgodion. Doedd neb yn yr heol, y modurdy ar gau, ffenestri’r ychydig o siopau yn dywyll, a seiniodd fy nghamau yn glir ar y palmentydd yn nistawrwydd y nos. Un car yn unig a aeth heibio, a ddiflannu’n ddigyffro. Ac wedyn, rhwymwyd y rhesi o dai bach hynafol gan y tawelwch ac aroglau mwynaidd oedd yn dod i mewn dros y morfa. Dilynais yr heol tua’r dref a’r lanfa ond rhai cannoedd o lathenni oddi wrth yr orsaf. Troi i’r dde a mynd heibio i un o’r tair eglwys fawr ganoloesol a atgoffai’r dyddiau pan oedd porthladd pwysicaf y deyrnas yna. Wedyn drwy lon gul fer, disgyn grisiau, mynd heibio i dai a wynebau siorsiaidd cain, ac o flaen prif westy’r dref, ac wedi eiliad, cerdded ar lechi palmant y cei.
Nid anfonasai Madlen destun ffon imi cyn iddi ehedfan i Frwsel, y dydd Iau blaenorol. Roeddwn yn rhyfeddu beth oedd wedi digwydd, a beth oedd hi yn ei wneud. Ond roedd gennyf agoriad drws y cwch yn fy mhoced. Roeddwn i’n llueddig dros ben ar ol wythnos o orffwylltra ariannol mewn swyddfa ym Mhorthfa Canaria, Ynys yr Helgwn. Ni fyddwn yn mwynhau’r rhai dyddiau ar fy mhen fy hunan yn llwyr heb Madlen, ond roedd cyfle o ysbaid yn y gilfach hynafol hon yn ddeniadol iawn. Cerddais ar hyd ymyl y porthfur gan osgoi rhaffau ac ystanciau clymu, heibio i res o gychod pleser a physgota. Ac o’r diwedd dyna hi: Y Forforwyn, yn gorwedd yn dawel ar yr afon, lle glaniodd, mewn oes a fu, brehinoedd fel Edward y Trydydd neu Siarl yr Ail. Dim ond sibrydion swil y dyfroedd, swn fy esgidiau ar fwrdd y cwch a chlic yr agoriad yn y clo yn y nos ddudew lonydd oddi tan y ser yn yr wybren glir.

Fe daflais fy siaced a’m bag, eistedd ar faincwely’r prif gaban, a phwyso yn ol gyda’m traed dan y bwrdd yn y canol. Syllais o gwmpas y caban a nodi’r dodrefn, y lluniau, y llenni, y goleuni a threfn y celfi: yn syml ond yn dwt ac yn chwaethus iawn. Ymlaciais. Gwneuthum gwpanaid o goffi yn y gegin fechan. Aeth yr amser heibio heb imi fod yn ymwybodol ohono. Teimlais yn gartrefol ac anghofio bob gofid. Anadlais yn ddwfn gyda synhwyriad o ryddhad: am y tro cyntaf ers blynyddoedd! Fe ymddangosodd imi fel pe byddai’r holl fyd o’m cwmpas wedi darfod, y cwch ei hunan yn fy mynwesu yn gysurus, a llonyddwch fel cwmwl disglair wedi disgyn arnaf. Llithrais i gwsg hapus, fel nofio mewn mor heddychol, ond gyda’r aroglau ysgafnaf o flodau melys, a thinciad bach yn fy meddwl fel cerddoriaeth bell.
Bu fy nghwsg yn llonydd. Roeddwn fel baban yn ei grud, yn teimlo’n ddiogel ac yn ddyrchafedig oddi wrth drafferthion y byd allanol. Gan deimlo siglo’r afon dawel oddi tanaf, fe ddechreuais i freuddwydio ar unwaith: yn esgyn i fyny uwchben y dref, mewn torf o adar tawel, ac yn edrych i lawr ar y ddaear dan y lleuad. Roeddwn i fel petawn yn ehedfan gan gylchu uwchben toi’r tai a’r eglwysi, yn gweld isod yr afon fel rhibin arian plygedig oedd yn crwydro heibio i’r hafan fach ac ar draws y morfa tua’r mor a’r gorwel. Dim sain ond suon adenydd yr adar, a finnau yn ehedfan yn ddistaw fel un ohonynt. Ac yna, mewn amrantiad, dyna fi yn ol, yn sefyll ar fwrdd y llong ar fy mhen fy hunan, yn edrych i fyny ar y ser, ac wedyn ar grychau dwr tywyll yr afon; ac yn sydyn, sylwais ar alarch mawr yn nofio yn dawel rai llathenni oddi wrthyf. Roedd yr aderyn urddasol hwnnw yn fy ngwylio: yn union, heb symud ei olygon craff. Ond fe feddyliwn i taw cyfeillgar oedd ei osgo ataf, a thyner hefyd: fel petai yn gynghreiriad cydymdeimladol yn erbyn y byd gelyniaethus tu hwnt i’r dref.
Fore trannoeth deffroais i amgylchoedd newydd. Wyth o’r gloch, goleuddydd, a’r heulwen yn llifo yn euraidd drwy ffenestri bychain y caban. Ychydig seiniau oddi wrth y cei, a chan yr adar o gwmpas y cwch. Fe deimlais wefr drwy fy nghorff i gyd, ac ysgogiad tu mewn i’m henaid, a disgwyliad cryf o ddarganfyddiad arwyddocaol yn yr hen em o dref. Fe’m croesawyd gan awyr y bore, a lleisiau cynhyrfus y bobl oedd yn gosod rhai stondinau ar gyfer ffair elusennol yng nghornel maes parcio gerllaw y cei. Glaniais a cherdded ar y cei. Croesais i’r ochr arall, ac eistedd wrth fwrdd gron ar y palmant o flaen y gwesty, a chymryd cwpanaid o goffi a croissant. Edrychais ar y ceir oedd yn troi’r cornel yn araf dan ymwthiadau llofftydd y dafarn o’r bymthegfed ganrif yr ochr draw. Meddyliais am Madlen a’r amser diwethaf pan aethom ni gyda’n gilydd i’r theatr: cwrdd yn y sgwar wrth ddrws ei swyddfa, rhuthro mewn tacsi i’r theatr, gweld drama a alwyd yn ‘gythruddol’ gan feirniaid y newyddiaduron, yn ol i’w fflat yn hwyr:- y cyfan, oriau a orffennodd mewn anfodlonrwydd, siom hyd yn oed yn ei gwely.
Ond roedd Madlen yn dal yn fy meddyliau -ei llais, ei hwyneb, teimlad ei gwallt yn erbyn fy ngrudd- wrth ddechrau ymweld a rhannau eraill y dref. Ar hyd yr heol gul blygedig a arweiniai o’r cei, roeddwn yn ceisio ei chyrraedd ar fy ffon symudol. Dim ateb; a gadael amryw negesau yn gofyn am newyddion oddi wrthi. Ceisiais ffonio i’r pencadlys yn Mrwsel, ond doedd neb yn gallu cael cysylltiad gyda hi. Wedyn ffoniais i’r gwesty; ond eto, dim gwybodaeth. Nid oedd hi wedi’i chofrestru ar y ddesg groeso. Ble roedd hi? A pham nad oedd hi wedi ateb fy nhestunau-ffon? Cyrhaeddais ddechreuad y rhodfa a ddilynai amddiffynfeydd canoloesol o gwmpas y dref. Dechreuais i gerdded ar hyd y llwybr dan ganghennau’r rhesi o blanwydd, onn a cherdin. Roedd golau’r haul yn taflu patrwm y dail ar y llawr o’m blaen, a llifai can yr adar gyda sibrwd yr awyr hafaidd. Roedd camlas -gweddill hen ffosydd-
amddiffyn y dref- yn cydredeg a rhan y llwybr; a nofiai hwyaid ar y dwr rhwng rhai pysgotwyr. Arhosais yn sydyn wrth sylwi ar rywbeth arall ar y dwr. Roedd alarch fy mreuddwyd yna, ac yn syllu arnaf a’r un osgo craff a gwybodus a welais yn y nos.
Yr ail noson euthum i’r caban yn hwyr. Gorweddais ar y faincwely, gan edrych ar nenfwd y caban, a chan ymdrwytho yn heddwch y noddfa. Tra syrthio’n ddistaw i gysgu, fe welais y coed peintiedig uwchben yn ymdrawsffurfio yn wybren ddu gyda’r lliaws o ser ar ei thraws. Teimlais anadl ysgafn awyr y nos, a chlywed swn pell adenydd adar, ac yn anghysbell, cerddoriaeth yn tincian, a drodd yn llais merch oedd yn galw: yn fy ngalw i. Gwybum taw llais Madlen oedd, ond ni allwn glywed y geiriau yn eglur. Beth oedd hi am imi wybod? A phaham nad oedd hi wedi ffonio ers gadael am y Cyfandir? Bu fy nghwsg yn rhwyfus. Deffrois dan alw ar Madlen yn fwy nag un tro, a syrthio ar unwaith yn ol i’r freuddwyd, gan estyn fy llaw am gael cyffyrddiad a hi. Ymddangosodd fel pe bai hi ger fy llaw yn sefyll yn nwr yr afon. Syllais tuag ati, heb weld ond yr alarch eto, yn fy ngwylio yn ddiysgog. Ac yn sydyn, y bore heulog, a dyna fi yn effro ac yn ceisio cofio a deall y geiriau yn y freuddwyd; ond roeddynt wedi dianc. A hiraeth yn pwyso arnaf yn drymach am Madlen.

Y Sul, deffrois yn syth, gweld pelydrau haul yn goleuo’r caban, a chlywed lleisiau yn agos ar y cei ac mewn cychod ar yr afon. Y Sul; nid oedd y Sul yn ddiwrnod o dawelwch i mi gan amlaf; ond teimlais yr ysgogiad i ddianc i ffwrdd, hyd yn oed oddi wrth fore llonydd yn y dref fach hyfryd honno. Mynd heibio i gwt o ymwelwyr wrth ymyl y cei a oedd yn disgwyl taith bleser ar yr afon, ac i dorf o feicwyr henaidd o flaen men hufen ia. Cerddais yn gyflym drwy stryd fach gefn, ac wedyn un arall, a dod o hyd i ffordd a arweinai i ffwrdd o ganol y dref tua’r wlad, gyda’i ffermydd, ei choedwigoedd bach, ei meysydd helaeth, ei lonydd, ei phentrefi bach a’i ffrydiau cudd. Euthum fel pe bawn yn cael fy nhynnu gan fagned. Fe fum yn rhodio am fwy nag awr heb sylwi ar yr amser na’r pellter. Collais bob syniad o gyfeiriad a lle; ond aeth fy nghyflwr yn well ac yn llonyddach gyda phob cam.
Teimlais fy mod ar daith bwysig a chymwys o fewn gwlad ddieithr ond hudol a chroesawgar. Ond, er fy mod mor llonydd wrth gerdded yn fy mlaen, fel na fynnwn adael yr ardal, yn yr un amser roedd ymwahanu oddi wrth Madlen yn pwyso yn fwyfwy ar fy nghalon. Dim newyddion ohoni. Adleisiai yn fy nghof yn brudd y geiriau dig arferol ar ol y diwrnod diweddar o flinder cynhyrfus yn swyddfeydd Ynys yr Helgwn. Ar ol awr a hanner o daith, eisteddais ar y glaswellt mewn cornel llecyn o borfa ar lan un o nentydd bach yr ardal. Edrychais ar y lle gyda phleser: canghennau’r llwyf, gloynnod byw a gwas y neidr yn hedeg uwchben yr hesg yng ngolau’r haul. Clywid swn tren yn y pellter, ac roeddwn yn synfyfyrio ar gymylau cawraidd fel mynyddoedd eiriog yn arglwyddiaethu dros y gwastadedd. Wrth godi fy
ngolwg i’r awyr, clywais swn adenydd, ac yn sydyn gweld, mor isel a chopau’r coed, dyrnaid o adar mawr yn cyrraedd o’r de-ddwyrain. Troesant hwy uwchben y coed o’m blaen, a chylchu yn fuan. Daeth un ohonynt i hedeg yn is na’r lleill: alarch mawr disglair -fy alarch fy hunan! Edrychodd arnaf yn graff cyn troi tua’r gogledd a diflannu y tu hwnt i’r llwyn, fel pe bai ef yn fy mlaenori.

Codais ar fy nhraed a dilyn cyfeiriad yr eleirch, drwy glwyd ddrylliedig yn y llwyn, yn gwthio drwy dorf o graf y geifr a helyglys hardd. Dyna fi wrth ymyl mynwent fach. I’r aswy, fe welid hen eglwys. Roedd y lle fel pe bai natur wedi dechrau goresgyn y byd dynol. Doedd dim arwydd o fywyd beunyddiol dynion, dim ond to ty fferm yn ymddangos yr ochr draw i faes cyfagos, a beisicl yn pwyso ar fur yr eglwys ymysg y danadl yn agos i’r drws. Popeth yn heddychlon. Eglwys fach o’r drydedd ganrif ar ddeg (er bod hefyd gweddillion eglwys hyn -Normanaidd neu Sacsonaidd- dan arwynebedd y muriau) yn nodweddiadol o lan blwyfol wledig y Canol Oesoedd. Sylwais ar olion o ddirywiad ar y muriau, rhai gwydrau holltiedig yn y ffenestri, chwyn yn y glawgafnau, a’r twred cloch wedi colli rhai o’i lechi. Ond roedd y drws yn ei gyntedd bach yn gilagored. Daeth awydd arnaf i fynd i mewn. Gwichiodd y colfachau pan wthiais ar y drws, ac euthum ar flaenau fy nhraed i sedd i’r chwith yng nghefn corff yr eglwys.
Roedd golau ar y cymunfwrdd yn y gangell. Sylweddolais fod oedfa yn barod i ddechrau.